Kırkağaç Kavunu artık tescilli bir marka oldu !
TÜRK STANDARTLAR ENSTİTÜSÜ BAŞKANLIĞINA
Başvuru Sahibinin
Adı ve Soyadı : Kırkağaç Belediye Başkanlığı
Uyruğu : TC
Ürünün Adı : Kavun
Coğrafi İşaretin Türü : Menşe adı
KIRKAĞAÇ KAVUNU
Kullanım Biçimi :Markalama
Kırkağaç Kavununun Üretim Alanı : Kırkağaç ilçesi ve köyleri başta olmak üzere Manisa ili köyleri, Soma, Akhisar ilçe ve köyleri.
Ürünün Tanımı : Taze tüketime ve özellikle Ocak ayı başına kadar depolanabilme özelliğine sahip Kırkağaç kavunu
Ürünün Özellikleri
Ülkemizin birçok bölgesinde özellikle yerel çeşitlerle üretilen kavunun 2004 yılı üretim miktarı 1.750.000 tondur. Birçok araştırıcı tarafından kavunun anavatanı Küçük Asya (Anadolu) olarak tanımlanmaktadır. Kavunun anavatanı olarak belirtilen ülkemizin belirli bölgelerinde üretilen, bu bölgelere adapte olmuş ve bu bölgelerde optimum kalite özelliklerine sahip yerel köy çeşitleri ve populasyonları mevcuttur. Bunlardan bazıları yapılan seleksiyon çalışmaları ile çeşit tescili yapılarak üretim programına alınmışlardır. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü tarafından da Manisa-Kırkağaç ilçesi ve köylerinde yetiştirilen kavun populasyonundan yapılan seleksiyon ıslahı çalışmaları sonunda Kırkağaç-637 ve Kırkağaç-589 nolu kavun çeşitleri Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Müdürlüğünce tescil edilmiştir. Bu çeşitlerden Kırkağaç-637 genelde yuvarlak, kabukları işlemeli, yeşil zemin üstünde sarımtırak lekelidir. Kırkağaç-589 çeşidi ise yine işlemeli kabuklu ve yeşil zemin üstünde sarımtırak lekeli ancak uzun-oval şekillidir. Her iki tescilli çeşit bugün açık tozlanan (Standart) çeşit özelliğinde olup Ege bölgesi koşullarında büyük alanlarda yetiştirilmektedir. Ancak bugün Kırkağaç bölgesinde bu çeşitler ile birlikte özellikle kış mevsiminde depolamaya uygun yöresel populasyonlar şeklinde üretilen köy çeşitleri (Dereköylü, Menemenli..vs) de mevcuttur.
Bitkisel Özellikleri:
Kök
Kırkağaç kavun bitkisi kökleri genelde yüzeysel gelişir. İyi hazırlanmış toprak koşullarında 40-50 cm derinliğe kadar inebilen kazık kök çevresinde bol saçak kök oluşmaktadır.
Gövde
Başlangıçta otsu, yuvarlak ve üstü sert tüylerle kaplı olan ve yerde sürünen gövde sonraları kısmen sert bir yapı kazanır. Gövde 2-3 m uzayabilir ve genelde 3-6 yan dal meydana getirir. Gövde üzerinde ince ve uzun sülükler bulunur.
Yaprak
Yuvarlak ve kısmen kalp şeklinde derin loblu yaprak taşıyan kavun bitkisinde yapraklar beş köşeli ve parçalıdır. Yaprak eni 10.5-14.5, boyu 7.5-11.0 cm, yaprak sapı 6.0-14.0 cm uzunluğundadır. Yaprak altı ve üstü tüylüdür. Bitki beslenme koşullarına göre yapraklar yeşil ve koşu yeşil olabilir. Yaprak sapı uzun ve ortası olukludur.
Çiçek
Biyolojik olarak tek evcikli (Monoecious) çiçeklere sahiptir. Dişi çiçekler genelde tek olarak yaprak koltuklarından çıkar. Kısa bir sap ve meyve taslağı ile meyve taslağı ucunda 5 adet parçalı sarı renkte taç yaprak ve bu yaprakların ortasında dişicik tepesi (Stigma) bulunur.
Meyve
Kırkağaç kavununun Kırkağaç-589 ve Kırkağaç-637 adları ile tescil edilmiş 2 farklı çeşidi mevcuttur. Her iki çeşitte de meyve kabuğu, orta kalınlıkta (0.5-0.7 cm) üzeri pürüzlü, işlemeli ve yeşil zemin ütünde sarımtırak lekelidir.
Bu çeşitlerden Kırkağaç-589 çeşidi uzun ve silindir şekilli olup sap kısmı sivri ve meme gibi çıkıntılı, çiçek burnu ucu yuvarlak olup kış mevsimince depolanabilme özelliğine sahiptir. Kırkağaç bölgesinde yaygın yetiştirilen çeşit budur. Uzun süre depolanabilme özelliğine sahiptir.
Kırkağaç-637 çeşidi ise genelde yuvarlak meyve yapısına sahiptir. Meyve kabuk yapısı ve rengi aynıdır. Bazı bölgelerde bu çeşit Altınbaş olarak da adlandırılmaktadır. Bu çeşit ise yazlık olarak değerlendirilir, kış depolamasında uzun süre dayanmaz.
Kırkağaç kavun çeşitlerinin bazı meyve özellikleri aşağıda çizelgede verilmiştir.
|
Meyve Özelliği
|
Kırkağaç-589
|
Kırkağaç-637
|
|
Ortalama meyve ağırlığı (g)
|
2.500-5.700
|
2.200-4.500
|
|
Meyve çapı (cm)
|
17.0-21.0
|
18.5-28.5
|
|
Meyve boyu (cm)
|
22.0-33.0
|
19.0-27.5
|
|
Meyve kabuk kalınlığı (cm)
|
0.5-0.9
|
0.3-0.5
|
|
Meyve et kalınlığı (cm)
|
3.7-5.5
|
3.5-6.5
|
|
Çekirdek evi ağırlığı (g)
|
350-415
|
250-300
|
|
Çekirdek evi çapı (cm)
|
4.5-7.5
|
6.0-9.0
|
|
Çekirdek evi boyu (cm)
|
14.0-16.0
|
8.5-11.0
|
|
SÇKM (%)
|
10.8-13.0
|
11.4-13.2
|
|
Meyve eti aroması
|
Çok
|
Çok
|
|
Meyve iti sululuğu
|
Sulu
|
Çok sulu
|
|
Meyve eti lifliliği
|
Az
|
Az
|
Kırkağaç yöresinde büyük oranda üretim alanı bulan populasyonlarda da meyve özellikleri benzer bulunmuştur. Özellikle Kırkağaç-589 sertifikalı çeşit meyve özellikleri ile bu yerel köy çeşitlerinin meyve özellikleri büyük benzerlikler göstermektedir.
Tohum
Tohumlar düz, uzun, parlak ve koyu sarı (kirli sarı) renklidir. 20-25 adet tohum bir gram gelmektedir. Tohumlar optimum koşullarda depolanmaları halinde canlıklarını 5-8 yıl muhafaza edebilirler.
İklim İstekleri
Sıcak iklim sebzesi olan kavun en iyi gelişimi 20-30ºC sıcaklıklarda gösterir. Çok yüksek sıcaklıklar bitki gelişimini durdurur. Meyve zoraki olgunlaşır ve tat-aroma oluşmaz. Aşırı sıcaklık meyvelerde güneş yanıklığı oluşturur. Gece-gündüz sıcaklık farkı oluşumu meyve tadını artırır.
Toprak İstekleri
Kavun su tutma kapasitesi yüksek, derin bünyeli, geçirimi iyi, organik maddece zengin tınlı topraklarda çok iyi gelişim gösterir. Hafif karakterli topraklarda mutlaka düzenli ve sık sulama yapılmalıdır. Çok ağır karakterli topraklarda ise kök boğazı hastalıkları gözlenir. Optimum toprak pH’sı 6.0-6.7 olmalıdır.
Üretimi
Kavun üretimi yapılacak tarla sonbaharda 40-50 cm derinlikte sürülür ve kışı bu şekilde geçirmesi sağlanır. İlkbahar aylarında uygun toprak tavında gerekli ise yüzeysel ikinci kez sürülür, diskaro çekilerek toprak inceltilir ve ark pulluğu (domuzburnu) ile 120-150 cm sıra arası mesafelerle masuralar açılır. Masuraların boyun noktalarına 50-70 cm sıra üzeri mesafelerle açılan ocaklara 3-4 tohum ekilir ve üzerleri kapatılarak el ile düzeltilir. Tohumların ekim derinliği 5-6 cm olmalıdır. Tohum ekimi uygun toprak tavında yapılmalıdır. Uygun tavda yapılan ekimlerden sonra tohumlar yaklaşık bir hafta içinde çimlenerek toprak üzerine çıkarlar. Tohum ekimi bölgede genelde 1-10 Mayıs tarihleri arasında yapılır.
Toprak yüzeyine çıkan fideler 1-2 hakiki yaprak çıkarınca ilk çapalama işlemi ile her ocakta bir bitki bırakılır. Bu bitkiler 10-15 cm boy alınca el ile 2. çapa yapılır ve boğaz doldurma işlemi uygulanır. Sıra araları ise traktör çapa makinası ve kültüvatör ile işlenir. Bitkiler kol atarak toprak yüzeyini kapatmaya başlayınca sulama arkları açılarak bitkiler normal gelişime bırakılır. Kurak dönemlerde 2-3 kez su verilmelidir. Kırkağaç bölgesinde fazla sulama yapılmaz. Çünkü fazla sulama uygulaması meyve tadını olumsuz etkiler. Bitki üzerinde çiçeklerin teşekkülü ve tozlanması sonucu oluşan meyveler genelde limon iriliğine gelince el ile seyreltme yapılarak bitki başına genelde 2-3 adet meyve bırakılır. Bu aşamadan sonra yapılacak işlemler sulama, gübreleme ve tarımsal savaşım işlemleridir.
Sulama
Aşırı sulama kavun meyvelerinin tat ve aromasını olumsuz etkiler. Çok kurak geçen yıllarda 2-3 kez sulama yapılır. Yağış dağılımının uygun olduğu yıllarda ise hiç sulama yapmadan veya 1-2 su ile üretim yapılabilir. Sulama suyu bitki kök boğazı ile temas etmemelidir.
Gübreleme
Kavun organik maddeyi çok sever. Toprak analiz sonuçlarına göre eğer gerekli ise ilk sürüm öncesi dekara 4-5 ton iyi yanmış çiftlik gübresi serilir ve sürüm ile toprağa karıştırılır. Masuralar açılmadan önce yine analiz sonuçlarına göre gerekli gübreleme kompoze (15:15:15, 18:46 ve Triple Super Fosfat ) şeklinde uygulanır. Meyve seyreltme döneminde ikinci azotlu gübre uygulaması yapılır.
Tarımsal Savaşım
Antraknoz, külleme, solgunluk, mozaik virüsü gibi hastalıklar ile kırmızı örümcek, yaprak biti, trips ve kavun sineği en önemli kavun zararlılarıdır. Üretimde bu hastalık ve zararlılar ile yerinde ve zamanında uygun mücadele yapılmalıdır. Savaşımda entegre mücadele uygulaması önerilir.
Münavebe
Kavun üretimi aynı tarlada 3-4 yıl aralıklarla yapılmalıdır. Kavun üretiminden sonraki yıllarda kuru tarım (buğday-arpa) mısır, bezelye, domates, pamuk gibi farklı familya bitkileri üretilmelidir.
Olgunluk Hasat ve Depolama
Tam olgunlaşma aşamasına gelmiş Kırkağaç kavunlarında
- meyve ağırlığı artar,
- meyve sapı dibindeki kulakçıklar kurur,
- meyve ortalama iriliğini alır ve yeşil zemin üstündeki sarımtırak lekeler parlak renk kazanırlar.
- Kırkağaç-637 çeşidinde meyvenin çiçek burnu hafif yumuşar.
Hasat olgunluğuna gelen Kırkağaç-589 çeşidi meyveleri sabah erken saatlerde bıçak ile bitkiden kesilir ve fazla hırpalanmadan altı ve yanları battaniye-yorgan gibi kalın materyallerle kaplanmış römorklara 2-3 sıralı dizilir. Römork çok sarsılmadan depolama evine getirilirler.
Kırkağaç-637 çeşidi meyvelerinin ise hemen pazarlaması yapılabileceğinden yine bıçak yardımı ile hasat edilen meyveler fazla hırpalanmadan pazara sunulur.
Depolama yapılacak olan Kırkağaç-589 meyveleri bölgede genelde havadar ve serin hangarlarda hazırlanmış dik direklerin çevresine çakılan çivilere asılarak depolanırlar. Kavun meyvesinin 4 yanından boylamasına bağlanan ip sap tarafından sarılarak bir halka oluşturulur ve bu halka çivilere tutturulur. Belirtildiği şekilde askıya alınan kavun meyveleri genelde bölgemizde her yıl yılbaşına kadar depolanabilir. Ancak kış mevsimi yüksek oranda nemli geçen yıllarda mantari enfeksiyonlar ya da aşırı soğuk olan yıllarda üşüme zararını takiben fungal hastalıklar sonucu depolanan kavunlarda büyük kayıplar oluşmaktadır. Çünkü depolamada kullanılan binalar depo özelliğine sahip olmayıp, herhangi bir sıcaklık ve nem kontrolu bulunmamakta, depo içerisindeki sıcaklık ve nem tamamen dış iklim koşullarına bağlı olarak gelişmektedir. Bu depolama işleminin sıcaklık ve nem kontrollü depolarda daha uzun süre ve daha az kayıpla yapılabilmesi amacıyla E. Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümünde 2005 yılında başlatılan TÜBİTAK destekli bir proje sürdürülmektedir. Proje kapsamında uygun depolama sıcaklığı, nemi ve depolama öncesi hastalık kontrol uygulamaları tespit edilmeye çalışılmaktadır. Sonuçların en kısa sürede üreticilere aktarılması hedeflenmektedir.
Ürün menşe işareti tanımına uymaktadır.
Kırkağaç kavunu hem tescilli çeşitler olarak hem de Kırkağaç ilçesi ve köylerinde yetiştirilen populasyonlardan seçilmiş bireyler olarak Akhisar, Soma, Balıkesir, İzmir, Manisa ilçe ve köylerinde büyük alanlarda üretilmektedir. Kırkağaç ilçesi ve köyleri, gerek toprak ve gerekse uygun ekolojik faktörler nedeniyle (sulama yapılmaması gibi) Kırkağaç kavunu için en iyi verim ve kaliteye (tat ve aroma) ulaşıldığı bölgedir. Komşu ilçe ve köylerde de zaman zaman benzer kaliteye ulaşabildiği belirlenmesine rağmen diğer kavun üretici bölgelerde belirtilen bu niteliklerde meyve kalitesine ulaşılamamaktadır. Bu nedenle bahse konu “Kırkağaç Kavunu” menşe işaretinin alınması uygun olacaktır.
Denetimi
Kırkağaç Belediye Başkanlığı, Kırkağaç Ziraat Odası Başkanlığı, Manisa Ticaret Odası, Manisa Ziraat Odası Başkanlığı, Ege Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ve Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesinden birer uzman kişi olmak üzere en az 3 kişiden oluşturulacak denetim komisyonu tarafından tarlada bitki ve meyve denetimi olmak üzer 2 aşamada ve yılda iki kez gerçekleştirilecektir.